Pruritus - Oorzaken, symptomen en behandeling
Dr. Anja Loose-Roland
Bijgewerkt op 28. February 2024
Pruritus, ook wel jeuk genoemd, is een onaangenaam gevoel op de huid. De term komt van het Latijnse prurire, wat vertaald kan worden als "jeuken". Jeuk kan een symptoom zijn van verschillende ziekten en aandoeningen. Helaas hebben veel mensen naast jeuk ook last van een gevoel van schaamte en leven ze geïsoleerd. Een juiste diagnose en behandeling van pruritus kan de levenskwaliteit aanzienlijk verbeteren.
Pruritus Kort overzicht:
- Oorzaken: Irritaties
- Symptomen: Krabben, wrijven, jeuk
- Preventie: PH-neutrale douchecrème, voldoende vochtigheid
- Behandeling: Crèmes
Wat is pruritus?
Pruritus is de medische term voor "permanente jeuk", dit onaangename gevoel op de huid zorgt ervoor dat mensen zich voortdurend willen krabben. Als de getroffenen toegeven aan de jeuk, is er even verlichting. De huid wordt gestrest door het krabben en er ontstaat een vicieuze cirkel van jeuk en krabben. In ernstige gevallen ontstaan er gekrabde plekken en littekens.
Wat zijn de verschillende vormen van pruritus?
Een spontaan optredende ernstige jeuk wordt eerst acuut genoemd. Als het langer dan zes weken duurt of steeds terugkomt, wordt de aandoening chronisch genoemd. Mensen die lijden aan chronische pruritus kunnen zich ongemakkelijk voelen door de voortdurende jeuk. Hierdoor kan pruritus een aanzienlijke sociale impact hebben. Jeuk kan ook leiden tot slaapstoornissen, wat de dagelijkse activiteiten en het beroepsleven beïnvloedt.
Wat zijn de symptomen van pruritus?
Pruritus kan een aantal symptomen veroorzaken. De belangrijkste is het onaangename gevoel op de huid dat veroorzaakt wordt door krabben of wrijven. In ernstigere gevallen kan pruritus leiden tot huidveranderingen zoals roodheid, zwelling, blaarvorming of korstvorming. De huid van de getroffenen is vaak droog. Als de jeuk aanhoudt, kunnen gekrabde plekken zichtbaar worden.
Hoe ziet de huid eruit met pruritus?
Er zijn twee verschillende vormen van pruritus. Deze hebben verschillende huidaandoeningen:
- Pruritus cum materia: In dit geval verschijnt de jeuk als begeleidend symptoom van huidziekten zoals atopisch eczeem, dermatomycosen, psoriasis of urticaria. De huid is rood, schilferig of gebarsten, afhankelijk van de voorafgaande ziekte.
- Pruritus sine materia: in deze gevallen treedt jeuk op zonder primair zichtbare huidveranderingen.
Hoe voelt jeuk aan met pruritus?
Pruritus jeuk kan op verschillende manieren aanvoelen. Het kan een lichte tinteling, prik of branderig gevoel zijn of het kan beschreven worden als een ongemakkelijk trekkend of knellend gevoel. Soms wordt jeuk gevoeld als jeuken, krabben of schrapen. Er zijn ook gevallen waarbij de jeuk zo intens is dat het als pijnlijk wordt ervaren. Het type en de intensiteit van de jeuk kunnen variëren afhankelijk van de oorzaak, de locatie en de ernst van de pruritus.
Wat zijn de oorzaken van pruritus?
Jeuk ontstaat door stimulatie van de bovenste zenuwvezels in de huid. Deze prikkeling of irritatie vindt plaats door verschillende boodschapperstoffen uit de huid of het bloed. De stimulatie wordt van de zenuwen in het ruggenmerg naar de hersenen geleid. Hierdoor ontstaat de impuls om aan het gebied te krabben. Er zijn verschillende signaalstoffen die jeuk kunnen veroorzaken. Daarom kan het gevoel op de plekken met pruritus per persoon heel verschillend zijn.
Welke factoren kunnen purisme uitlokken?
De afgifte van boodschapperstoffen zoals histamine of serotonine kan door verschillende factoren worden uitgelokt.
- Huidziekten: verschillende huidziekten zoals eczeem, psoriasis, netelroos (urticaria), contactdermatitis, psoriasis.
- Systemische ziekten: systemische ziekten zoals leveraandoeningen (bijv. cirrose), nieraandoeningen, diabetes, schildklieraandoeningen, kanker of HIV/AIDS.
- Geneesmiddelen: bijwerking van bepaalde geneesmiddelen zoals antibiotica, antidepressiva of pijnstillers van de opioïdengroep en andere geneesmiddelen.
- Infecties: Infecties met virussen zoals waterpokken, gordelroos en HIV of parasieten zoals hoofdluis.
- Fysieke prikkels: Prikkels zoals insectenbeten, [zonnebrand\]\(/zonnebrand/), kou of hitte veroorzaakt.
- Mentale ziekten: Stress, angst, depressie of andere psychische aandoeningen.
- Zwangerschap: Zwangerschapsdermatitis kan gepaard gaan met ernstige jeuk.
In sommige gevallen kan pruritus ook worden veroorzaakt door een interactie van verschillende factoren. Als er ook sprake is van pruritus zonder huidveranderingen, wordt de diagnose vaak bemoeilijkt. Daarom kan de oorzaak van de jeuk niet bij elke patiënt worden vastgesteld.
Op welke delen van het lichaam kan pruritus voorkomen?
Getroffen patiënten ervaren jeuk op verschillende delen van het lichaam. De klachten kunnen op het hele lichaam voorkomen of alleen plaatselijk in een afgebakend gebied. Er worden twee verschillende vormen onderscheiden naargelang het voorkomen van de ziekte:
- Gegeneraliseerde pruritus: De jeuk treedt op over het hele lichaam en kan verschillende oorzaken hebben.
- Gelokaliseerde pruritus: De jeuk komt alleen voor op bepaalde delen van het lichaam, zoals op het hoofd (pruritus capitis), in de oksels, in het genitale gebied (pruritus genitales en pruritus vulvae) of aan de anus (pruritus ani).
Wat zijn de verschillende vormen van pruritus?
Afhankelijk van de uitlokkende factoren worden verschillende vormen van pruritus onderscheiden.
- Neuropathische pruritus: Deze jeuk wordt veroorzaakt door beschadiging of storing van de zenuwen die verantwoordelijk zijn voor het gevoel van jeuk. Een voorbeeld hiervan is een hernia. Bij deze vorm van pruritus treedt de jeuk meestal op in een klein, beperkt gebied.
- Psychogene pruritus: Dit is jeuk die wordt veroorzaakt door psychologische factoren zoals stress, angst of depressie. Hoewel de jeuk echt is, is de oorzaak niet te wijten aan een lichamelijke ziekte. Psychogene pruritus wordt vermoedelijk veroorzaakt door het vrijkomen van endorfine.
- Cholestatische pruritus: Deze vorm van pruritus wordt veroorzaakt door lever- en galproblemen, zoals hepatitis of levercirrose. Getroffenen klagen over ernstig ongemak, vooral 's avonds en 's nachts. Dit gaat vaak gepaard met slaapstoornissen. De jeuk is meestal gelokaliseerd aan de voetzolen en de binnenkant van de handen.
- Pruritus senilis: deze aandoening komt voornamelijk voor bij oudere mensen als gevolg van huidveroudering en vochtverlies. Het kan voorkomen door xerose ([droge huid\]\(/droge-huid/)) of prurigo nodularis, een huidaandoening die wordt gekenmerkt door hardnekkige, jeukende knobbeltjes op de huid. De jeuk komt meestal voor op de ledematen, het hoofd en de nek en kan leiden tot pijn, slaapstoornissen en een verminderde levenskwaliteit.
- Aquagene pruritus: Dit is een zeldzame vorm van jeuk die optreedt na contact met water. Getroffen mensen ervaren ernstige jeuk op de huid wanneer ze douchen, baden of zwemmen. De symptomen kunnen direct na contact met water beginnen, maar ook daarna, en duren maximaal een uur.
Hoe wordt pruritus behandeld?
Door de vele oorzaken van pruritus is de behandeling zeer individueel. Het is vooral belangrijk om de oorzaak van de chronische jeuk vast te stellen. Als pruritus wordt uitgelokt door medicatie, fysieke prikkels of ziekten, kan er verbetering optreden door de oorzaken weg te nemen. Omdat jeuk meestal maar heel langzaam verdwijnt, wordt er ook een symptomatische therapie uitgevoerd. Dit is ook aangewezen als de oorzaak onbekend is.
Welke arts helpt bij pruritus?
Als je last hebt van aanhoudende of ernstige jeuk, moet je naar een arts gaan voor een diagnose en behandeling. Je eerste aanspreekpunt kan een huisarts of een dermatoloog (huidarts) zijn, omdat zij gespecialiseerd zijn in het diagnosticeren en behandelen van huidaandoeningen die jeuk kunnen veroorzaken. Als de jeuk het gevolg is van een systemische aandoening, kan je arts je doorverwijzen naar een specialist, zoals een gastro-enteroloog voor leveraandoeningen of een nefroloog voor nieraandoeningen.
Welke algemene maatregelen helpen bij pruritus?
Ongeacht de oorzaak wordt bij chronische jeuk een basistherapie aanbevolen. Niet alleen bij pruritus senilis heeft de huid een tekort aan vocht. Daarom zijn verzorgende maatregelen een belangrijk onderdeel van de behandeling.
- Reiniging: Douche of baad niet te heet en gebruik alleen milde zepen of syndets om te reinigen.
- Verzorgende crème: Behandel met een vochtinbrengende en voedende crème om de huidbarrière te versterken met de ingrediënten urea, glycerine of melkzuur.
- Vermijd contact met irriterende stoffen zoals wasmiddelen en wol.
- Stress: gebruik ontspanningstechnieken zoals yoga of autogene training om stress te verlichten.
- Vochtigheid: zorg voor voldoende luchtvochtigheid in de kamers
Welke geneesmiddelen werken tegen pruritus?
De medicamenteuze behandeling van pruritus wordt door de behandelend arts zeer individueel op de patiënt afgestemd. Dit hangt af van de oorzaak en de individuele vermindering van de levenskwaliteit. In het geval van ernstige jeuk en daaruit voortvloeiende huidbeschadiging zijn de volgende geneesmiddelen effectief als zalven of crèmes voor de lokale behandeling van de huid:
- Corticosteroïden: verlichten de jeuk bij huidziekten zoals eczeem, psoriasis of contactdermatitis.
- Calcineurineremmers: reguleren het immuunsysteem en kunnen zo ontstekingsprocessen verminderen.
- Plaatselijke verdovingsmiddelen: Lokale verdovingsmiddelen zoals lidocaïne of pramoxine kunnen worden gebruikt voor kortdurende verlichting van pruritus.
Systemische geneesmiddelen worden gebruikt voor gegeneraliseerde pruritus met jeuk over het hele lichaam. Deze zijn meestal verkrijgbaar in de vorm van tabletten.
- Antihistaminica: antihistaminica zoals difenhydramine, cetirizine of loratadine kunnen helpen bij de behandeling van allergiegerelateerde jeuk.
- Immunosuppressiva: kunnen worden gebruikt bij de behandeling van ernstige huidziekten die gepaard gaan met jeuk.
- Neuropathische pijnmedicatie: neuropathische pijnmedicatie kan worden gebruikt bij de behandeling van pruritus sine materia.
- Opioïdantagonisten: kunnen worden gebruikt bij de behandeling van pruritus bij patiënten met opioïd-gerelateerde pruritus.
Sommige van deze geneesmiddelen kunnen ernstige bijwerkingen veroorzaken. Daarom mogen ze alleen onder medisch toezicht worden gebruikt.
Welke huismiddeltjes werken tegen pruritus?
Er zijn verschillende huismiddeltjes die helpen tegen ernstige jeuk. Vooral bewezen in therapie met toverhazelaar, ook wel toverhazelaar genoemd. Het destillaat van toverhazelaar bevat werkzame stoffen die wondhelend, adstringerend en ontstekingsremmend werken. Dankzij toverhazelaar neemt het vocht- en vetgehalte van de droge huid toe. Dit verlicht de jeuk en voedt tegelijkertijd de huid dankzij toverhazelaar.
- Als de jeuk hevig is, kunnen koele, vochtige kompressen met yoghurt, zwarte thee of een beetje azijn korte verlichting bieden voor de getroffenen. De huid moet daarna goed worden ingesmeerd.
- Een havermoutbad kalmeert de huid en verlicht de jeuk. Voeg gewoon een kopje havermout toe aan het badwater en laat het 15-20 minuten weken.
- Aloë vera: Aloë vera gel kan helpen de huid te kalmeren en jeuk te verlichten. Breng de gel gewoon aan op het getroffen gebied en laat het intrekken.
- Kompressen en baden met thee gemaakt van kamillebloesem zijn effectief tegen ontstekingen en bevorderen de genezing van gekrabde huidgebieden.
Kan pruritus voorkomen bij mijn hond?
Honden kunnen ook last hebben van jeuk, wat pruritus wordt genoemd. Er zijn verschillende oorzaken van pruritus bij honden, waaronder allergische reacties op voedsel of omgevingsfactoren zoals pollen, vlooienbeten, huidinfecties en parasieten zoals mijten. Als een hond last heeft van pruritus, kan hij tekenen van jeuk vertonen zoals constant krabben, bijten of likken op bepaalde plekken, haaruitval of huidveranderingen zoals roodheid of schilfering. Een grondig onderzoek door een dierenarts kan helpen om de oorzaak van de jeuk te achterhalen en de juiste behandeling kan worden gestart. Afhankelijk van de oorzaak van de jeuk kan dit medicatie, speciale voeding of verzorgings- en hygiënemaatregelen omvatten. Daarnaast kun je je hond verzorgen met huismiddeltjes. Toverhazelaar is ook bijzonder geschikt voor dieren. Kompressen of zalven met toverhazelaar verminderen de jeuk en ondersteunen de genezing van open plekken.
Toverhazelaar - variëteiten, snijden, werking & producten
Naar Toverhazelaar
Labiale scheur - Symptomen, oorzaken & behandeling
Naar Labiale scheur
Waterpokken - symptomen, vaccinatie, infectie en behandeling | Hamelis
Naar Waterpokken
Hameli's visie
Naar Visie
Coccygeale fistels herkennen en behandelen
Naar Coccygeale fistels
Hardnekkige schimmelnagels behandelen
Naar SchimmelnagelsHamelis experts
Naar Experts
Anale fissuur - Symptomen. Oorzaken & huismiddeltjes
Naar Anale fissuur
Huiduitslag - oorzaken en behandeling
Naar Huiduitslag
Seborroïsch eczeem - Symptomen, oorzaken & behandeling
Naar Seborroïsch eczeem
Anale fistels - symptomen, oorzaken & behandeling
Naar Anale fistels
Anaal eczeem duurzaam behandelen
Naar Anaal eczeem
Luierdermatitis - oorzaak en behandeling van pijnlijke babybilletjes
Naar Luieruitslag
Zonnebrand - symptomen, duur & wat helpt?
Naar Zonnebrand
Intertrigo - Oorzaak, symptomen en behandeling van de huidwolf
Naar Intertrigo
Droge huid - Wat helpt ertegen?
Naar Droge huid
Anale verzakking: symptomen, oorzaken, behandeling
Naar Anale verzakking
Netelroos - Oorzaak, symptomen en behandeling
Naar Netelroos
Schurft - symptomen, oorzaak en behandeling
Naar Schurft
Rosacea in het gezicht - symptomen, oorzaken en behandeling
Naar Rosacea
Herpes genitalis - vrouw, man & symptomen
Naar Herpes genitalis
Krabben - Intieme zone, symptomen & behandeling
Naar Krabben
Dermatitis perioralis - symptomen, behandeling & huismiddeltjes
Naar Dermatitis van de voorzijde
Contactallergie - symptomen en behandeling
Naar Contact allergie
Vaginale schimmel - Symptomen, oorzaken & behandeling
Naar Vaginale mycose
Vaginale droogheid - symptomen, oorzaken & behandeling
Naar Vaginale droogheid
Aambeien - Oorzaak, symptomen, huismiddeltjes & behandeling
Naar Aambeien
Anaal abces: symptomen, herkenning, oorzaken & behandeling
Naar Anaal abces
Ringworm: Symptomen, oorzaken & behandeling
Naar Ringworm
Eczeem - symptomen, oorzaken en behandeling
Naar Eczeem
Huidschimmel - oorzaak, symptomen en behandeling
Naar Huidschimmel
Littekens - behandeling en verwijdering
Naar Litteken
Roos korstmos - symptomen, oorzaken en behandeling
Naar Roos korstmos
Angio-oedeem - symptomen, oorzaken en behandeling
Naar Angio-oedeem
Atopische dermatitis bij kinderen, volwassenen en huisdieren
Naar Atopische dermatitis